İnternet Balonu'nun Doğru Bildiği Şeyler: Teknoloji ve Start-Up Dünyasına Dair Gözlemler (What the Bubble Got Right)

Yiğit Konur'un Okuma Listesi

"Paul Graham'ın 2004'te yazdığı bu makale, İnternet Balonu sırasında yaşananları ve bu dönemin doğru bildiği bazı şeyleri tartışıyor. Graham, İnternet Balonu'nun abartılı ve yanıltıcı yönlerine rağmen, bazı önemli eğilimleri doğru bir şekilde öngördüğünü belirtiyor. Örneğin, teknolojideki inovasyonun gelecekteki başarı için temel olacağını, genç girişimcilerin değerinin artacağını, bilgi ve fikirlerin daha fazla değer kazanacağını ve büyük şirketlerin yerine daha küçük, daha verimli start-up'ların yükseleceğini savunuyor. Balonun patlamasının ardından bile, bu eğilimlerin önemini ve etkisini vurguluyor.

---

# İnternet Balonu'nun Doğru Bildiği Şeyler: Teknoloji ve Start-Up Dünyasına Dair Gözlemler (What the Bubble Got Right)

Eylül 2004

_(Bu yazı, ICFP 2004'te verdiğim davetli konuşmadan alıntıdır.)_

İnternet balonunu en ön saftan izleme fırsatım oldu. Neden mi? Çünkü 1998 ve 1999 yıllarında Yahoo'da çalışıyordum. Bir gün, hisse senedi 200 dolar civarında işlem görürken, kendi kendime ""acaba bu fiyat ne olmalı?"" diye hesaplamaya kalktım. Sonuç olarak 12 dolar çıktı. Hemen yanımdaki kubikle gidip durumu arkadaşım Trevor'a anlattım. ""On iki mi!"" dedi. Kendini şaşırmış gibi göstermeye çalıştı ama çok da inandırıcı olamadı. Çünkü o da benim kadar iyi biliyordu ki şirketimizin değeri tam bir çılgınlıktı.

Yahoo gerçekten özel bir durumdu. Sadece kazançlarımızın hisse senedi fiyatına oranı hatalı değildi, kazançlarımızın yarısı da aslında gerçek dışıydı. Tabii ki bu, Enron benzeri bir durum değildi. Finans ekibi kazançları raporlarken oldukça titizdi. Kazançlarımızın yanıltıcı olmasının sebebi, Yahoo'nun aslında bir Ponzi şemasının merkezinde bulunmasıydı. Yatırımcılar Yahoo'nun kazançlarına bakıyor ve ""İşte, internet şirketlerinin de para kazanabileceğinin kanıtı."" diye düşünüyorlardı. Bu yüzden, bir sonraki Yahoo olacağına dair vaatlerde bulunan yeni startuplara yatırım yapıyorlardı. Ve bu startuplar parayı alır almaz ne yapıyorlardı? Kendi markalarını tanıtmak için Yahoo'da milyonlarca dolarlık reklam satın alıyorlardı. Sonuç olarak, bir çeyrekte bir startupa yapılan sermaye yatırımı, bir sonraki çeyrekte Yahoo'nun kazancı olarak görünüyor—ve bu başka bir startup yatırım döngüsünü teşvik ediyordu.

Ponzi şemasında olduğu gibi, bu sistemin kazanç gibi görünen kısmı aslında en sonunda yapılan yatırımlardan başka bir şey değildi. Bunu bir Ponzi şeması olmaktan alıkoyan şey, bu durumun bilinçli bir şekilde yaratılmamış olmasıydı. En azından, benim düşüncem bu yönde. Girişim sermayesi dünyası oldukça içli dışlı bir yapıya sahip ve bu durumu yaratma yeteneğine sahip olmasalar bile, neler olduğunu anlama ve bu durumu lehine çevirme konumunda olan insanlar muhtemelen vardı.

Bir yıl sonra, oyun bitti. Ocak 2000'de Yahoo'nun hisse senedi fiyatı çakılmaya başladı ve sonuçta değerinin %95'ini kaybetti.

Fakat dikkat edin, piyasa değerinden tüm fazlalıklar çıkarıldığında bile Yahoo hala büyük bir değere sahipti. 2001 yılı Mart ve Nisan aylarında piyasaların dalgalanmasına rağmen Yahoo ekibi yalnızca altı yılda yaklaşık 8 milyar dolar değerinde bir şirket yaratmayı başarmıştı.

Gerçek şu ki, ""Balon Dönemi"" olarak adlandırılan dönemde ""yeni ekonomi"" hakkında duyduğumuz tüm absürtlüklere rağmen, aslında bir çekirdek gerçeklik vardı. Çünkü gerçekten büyük bir balon oluşturmak için, merkezinde sağlam bir gerçeğin olması gerekiyor. Bu sayede hatta en akıllı insanlar bile içine çekilir. (Hatta Isaac Newton ve Jonathan Swift bile 1720'deki Güney Denizi Balonunda para kaybetmişlerdi.)

Şimdi sarkaç tam ters tarafa sallanmış durumda. Kabarcık döneminde moda olan her şey, şimdi kendiliğinden demode sayılıyor. Ama bu bir hata, hatta 1999'da herkesin ne dediğine inanmaktan daha büyük bir hata. Uzun vadede, Kabarcık'ın doğru yaptığı şeyler, hatalarından daha önemli olacak.

**1. Perakende VC**

Balon döneminin aşırılıklarının ardından, bir şirketin kar etmeden halka arz edilmesi şüpheli bulunuyor. Ancak, aslında bu durumda doğru ya da yanlış diye bir şey yok. Bir şirketi erken evrede halka arz etmek, aslında perakende risk sermayesi anlamına geliyor: Son tur finansman için risk sermayesi firmalarına gitmek yerine, kamu piyasalarına başvuruyorsunuz.

Balonun sonuna gelindiğinde, hiç kazanç elde etmeden halka açılan şirketler ""konsept hisseleri"" olarak alay konusu olmuştu. Sanki onlara yatırım yapmak başlı başına bir aptallıkmış gibi düşünülüyordu. Ancak konseptlere yatırım yapmak aptalca bir şey değil; risk sermayedarları bunu yapıyor ve en iyi olanları kesinlikle aptal değil.

Henüz kar etmeyen bir şirketin hisse senetleri de _bir şeyler_ ediyor. Piyasaların 20. yüzyılın başlarında hisse senetlerinin değerini nasıl belirleyeceğini öğrenmesi gibi, bu tür şirketlerin değerini belirlemek biraz zaman alabilir.Piyasalar, zorlukları çözme konusunda gerçekten şaşırtıcı bir beceriye sahip. Eğer sonunda piyasanın risk sermayedarlarından daha iyi bir iş çıkardığını görürsem, şaşırmamak için kendimi zor tutarım!

Her şirket için erken halka açılma doğru bir yol olmayabilir. Elbette bu, yönetimi dağıtabilir veya ilk çalışanları aniden zengin yapabilir. Ancak, piyasanın startupları nasıl değerlendireceğini öğrendiği gibi, startuplar da halka açılmanın zararlarını en aza indirmeyi öğrenecekler.

**2. İnternet**

İnternet gerçekten büyük bir olay. Hatta bu yüzden birçok zeki insan bile Dotcom Balonu'na kapıldı. İnternetin devasa bir etkisi olacağı aşikardı. Peki ama bu etki, Nasdaq şirketlerinin değerini sadece iki yıl içinde üç katına çıkaracak kadar mı büyüktü? Sonucunda hayır, öyle olmadı. Ama o zamanlar bunu kesin bir şekilde söylemek gerçekten zordu.

Mississippi ve Güney Denizi Balonları durumunda da aynı şey oldu. Bunları harekete geçiren, organize kamu finansının bulunmasıydı (isminin aksine Güney Denizi Şirketi, aslında İngiltere Bankası ile rekabet halindeydi). Ve bu, uzun vadede gerçekten büyük bir olay oldu.

Önemli bir trendi fark etmek, bu trendden nasıl kazanç sağlanacağını anlamaktan daha kolay oluyor genellikle. Yatırımcıların sürekli yaptığı hata, trendi oldukça kelime anlamıyla yorumlamaları. İnternet yeni ve büyük bir şey olduğu için, yatırımcılar bir şirketin ne kadar 'internetleştiğini', o şirketin ne kadar başarılı olacağının göstergesi olarak görüyorlardı. İşte Pets.com gibi gülünç örnekler bu yanılgının bir sonucu.

Aslında büyük trendlerden kazanılan paranın çoğu dolaylı yoldan elde edilir. Demiryolu patlamasında en çok parayı kazananlar, demiryolu şirketleri değil, yan dallardaki şirketlerdi. Örneğin, demiryolu raylarını yapan Carnegie'nin çelik fabrikaları ya da petrolünü Doğu Kıyısı'na demiryoluyla taşıyıp oradan Avrupa'ya sevk eden Standard Oil gibi şirketler.

İnternetin etkisinin çok büyük olacağını düşünüyorum ve hatta önümüzdeki dönemde daha büyük yenilikler göreceğimize inanıyorum. Ancak başarıya ulaşacak olanların çoğunluğu dolaylı yoldan internet şirketleri olacak; her Google için on tane JetBlue olacağını söyleyebilirim.

**3. Seçenekler**

İnternetin neden bu kadar büyük bir etkisi olacak diye düşünüyorsunuz? Genel kanı, yeni iletişim biçimlerinin her zaman büyük değişikliklere yol açmasıdır. Bu durumlar çok nadiren yaşanır (endüstri öncesi döneme bakarsanız sadece konuşma, yazma ve basım vardı), ama yaşandığında her zaman büyük bir fark yaratır.

Öne sürülen özel bir argüman, ya da argümanlardan biri, internetin bize daha fazla seçenek sunduğu yönünde. ""Eski"" ekonomide, insanlara bilgi sunmanın yüksek maliyeti nedeniyle, seçim yapabileceğimiz seçenekler dar bir alana sıkışmıştı. Tüketicilere ulaşan küçük ve pahalı yol ise anlamlı bir şekilde ""kanal"" olarak adlandırılmıştı. Kanalı kontrol ederseniz, insanlara kendi şartlarınızda istediğinizi sunabilirdiniz. Ve bu ilkeye yalnızca büyük şirketler bağlı değildi. Sendikalar, geleneksel medya ve sanat ve edebiyat kurumları da kendi yo...